Cellen en het schip van Theseus

[2018-04-06] Aangezien we nog een lange rit per auto voor de boeg hadden diste ik haar één van mijn favoriete filosofische dilemma’s op.

Immers, muziek, film en boeksmaak hadden als onderwerp het veld moeten ruimen bij gebrek aan overlap. Is dit het resultaat van een biochemica en een natuurkundige in de auto? De verloedering van de wetenschap (al dan niet door die listige niet-beta’s) stond voor later op het programma. Nu eerst: Het antieke dilemma bij de naam van “het schip van de halfgod Theseus”.

Het schip van Theseus

Of je het dilemma nu kent of niet, ik ga het toch uit de doeken doen hier. De held Theseus, wiens vader de zeegod Poseidon was, reist met zijn Schip van de ene naar de andere mythologie. Op elk van die reis moet er natuurlijk onderhoud gepleegd worden aan het schip en zo nu en dan moeten er zelfs onderdelen vervangen worden. Na een bepaalde hoeveelheid reizen is geen enkel onderdeel van het schip nog het oorspronkelijke. Nu luidt de eerst vraag: Kun je het huidige schip nog het schip van Theseus noemen?…. Het verwachte antwoord is “ja”.

Afbeelding 1. Kaart van verschillende werken van Theseus. Het moge duidelijk zijn dat hij een boot nodig had. Wikipedia-auteur: Kenmayer.

Nu is er een rijke verzamelaar die alles wat Theseus aanraakt opkoopt, een fan avant-la-lettre zeg maar. Deze fervente verzamelaar reist Theseus op al zijn werken ook achterna. Theseus is de verzamelaar zo hoog naar het hoofd gestegen dat de verzamelaar zelfs de vervangen onderdelen van het schip van Theseus opkoopt. De verzamelaar knapt deze vervangen onderdelen, met zijn vele geld, op en na verloop van tijd is de verzamelaar in staat een compleet schip in elkaar te zetten. “Welk schip is nu het schip van Theseus?” vraag ik vanuit de bijrijderstoel.

Hola hela

Een mooie discussie anticiperend – en een lange pauze van krakende hersenen – wil ik haar aankijken. Nog voor ik mijn nek aan kan zetten tot een hoofd-draaiende beweging antwoordt ze: “Was dit het? Wat een achterhaald dilemma zeg.” Ik schrik. Zij: “Gedurende je leven verlies je al je oorspronkelijke cellen. Jij blijft toch jij? Sterker nog, heb je wel eens van Hela-cellen gehoord?” Nooit van gehoord. Ik zal maar niets zeggen over de welbekende HeLa-curry, want ik ben benieuwd waar het verhaal heen gaat.

Ze begon: “Eind veertiger jaren in Amerika was er een dame die leed aan een zeer agressieve vorm van baarmoederhalskanker. Deze cellen waren dusdanig agressief dat wanneer men kweekjes nam dat dit bovengemiddeld snel bleken te groeien. Ook deelden deze cellen zich uitermate snel. Daarbovenop is er een genetische afwijking bij deze cellen waardoor ze niet verouderen, waardoor deze cellen in principe onbeperkt kunnen blijven leven! Een tamelijk fijne eigenschap voor wetenschappelijk onderzoek.

Afbeelding 2. Mevrouw Lacks. Bron: Harvard Universiteit.

Een kweekje van deze cellen werd in leven gehouden, ook nadat Henrietta Lacks (Hela) in 1951 stierf. Sterker nog, deze Hela-cellen werden in omloop gebracht door hun aantrekkelijke eigenschappen (dit zonder het medeweten van haar of haar familie. Dus je snapt wel dat er naast cellen ook een aantal interessante schandalen en rechtzaken zijn gegroeid uit de Hela-cellen.)

Lacks aan de dood

Tegenwoordig heeft elk zichzelf respecterend lab wel een kweekje Hela-cellen. Lekker morbide, paradoxaal genoeg. De biomassa van Hela-cellen over de hele wereld is meer dan de biomassa die de oorspronkelijke mevrouw Lacks had. Sterker nog, in feite vormen de Hela-cellen een nieuw ras van wezens. Dus kom op zeg met dat schip van Theseus..”

Alhoewel het gesprek niet de vorm had aangenomen die ik had verwacht moet ik zeggen dat we tot het eind van de autorit met de Hela-cellen meer dan genoeg interessante ethische dilemma’s konden genereren als gespreksstof. Het is uitermate jammer dat we geen kweekje hebben van Theseus. Stel je voor: onsterfelijke halfgodscellen die zich onbeperkt delen… Dan wordt het een drukke boel daar bovenop die Olympos.

Mocht je bang zijn om niet helemaal op de hoogte te blijven van deze blog? Vrees dan niet! Geef je email-adres hierboven op en alles komt goed.

Figuur gemaakt en beschikbaar gesteld door wikipedia auteurJosef Reischig